۹. ستایشگران مجوس اثر جوتو

نقاشی ستایشگران مجوس بخشی از نقاشی‌های نمازخانۀ آرنا (Arena) است که در شهر پادوا (Padua) ایتالیا واقع شده است. این مجموعه شامل مهم‌ترین آثار جوتو (Giotto) نقاش ایتالیایی است که بین سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ میلادی بوجود آمده است. نقاشی ستایشگران مجوس بر روی دیوار جنوبی نمازخانه آرنا کار شده است و جزو مجموعه نقاشی‌هایی است که زندگی مسیح را روایت می‌کنند. این نقاشی دو متر طول و یک متر و ۸۵ سانتی‌متر عرض دارد.

جوتو و گروه همکارش که قریب به چهل نفر می‌شدند به مدت ۶۲۵ روز بر روی این تصاویر کار کردند و کل این نمازخانه را که شامل دیوارها و سقف می‌شد از روایت تصویری داستان‌های مسیحی پر کردند. کندی روند کار به دلیل این بود که در نقاشی فرسک، هنرمند برای اینکه بتواند بر روی کاری که انجام داده دوباره کار و پرداخت کند، مجبور است به رنگ و گچ مجال بدهد تا خشک شود.

جوتو دی بوندونه (Giotto di Bondone) نقاش و معمار ایتالیایی اواخر قرون وسطی بود که از نظر تاریخ‌نگاران هنر یکی از هنرمندان بنیان‌گذار هنر جدید اروپاست. جورجو واساری (Giorgio Vasari) تاریخ‌نگار معروف هنر در کتاب خود با عنوان زندگی هنرمندان، ماجرای کشف جوتو توسط استادش چیمابوئه (Cimabue) را این‌گونه روایت کرده است: «روزی چیمابوئه که برای کاری به کوهستانی رفته بود به جوتو برمی‌خورد که در حال چراندن گله گوسفندان خود بوده است. چیمابوئه با دیدن طراحی جوتو از گوسفندان که با سنگ کوچکی بر تخته سنگ دیگری کشیده بود شگفت‌زده می‌شود. شگفتی او زمانی بیشتر می‌شود که متوجه می شودکه این کودک بدون استاد تا این حد متبحر است. چیمابوئه که بر سر شوق آمده بوده از پدر جوتو اجازه می‌گیرد تا او را به عنوان شاگرد نزد خود ببرد.»

مضمون ستایشگران مجوس برآمده از داستانی در انجیل است که در آن چند مُغ یا روحانی ایرانی با پی‌گیری و رصد یک ستاره به زمان و مکان تولد عیسی پی می‌برند و برای عرض ارادت و تقدیم هدایا نزد مریم مقدس و مسیح می‌آیند. بنا بر باور مسیحیان این اتفاق در ششم ژانویه یعنی ۱۲ روز بعد از تولد عیسی به وقوع پیوسته است.

 این دستمایه در هنر نقاشی اروپا بسیار مورد علاقه و توجه بود به‌‌طوری که بیش از صد نقاش به تصویرکردن این داستان پرداخته‌اند. از لئوناردو داوینچی و دورر (Durer) گرفته تا ولاسکوئز و روبنس (Rubens).

بسیاری اعتقاد دارند که جوتو که خود دو بار مضمون ستایشگران مجوس را به تصویر در آورده است تحت تأثیر اتفاقی بود که در ۱۳۰۱ میلادی روی داد: دیده شدن ستارۀ هالی. جوتو قطعاً با دیدن این اتفاق احساسی رمز و رازگونه نسبت به این داستان از زندگی مسیح پیدا کرده است.

در نگاه به این نقاشی ابتدا تباین رنگی دو فضای منفی و فضای مثبت توجه را جلب می‌کند. این تباین باعث شده است تا سوژه‌های نقاشی که به رنگ طلایی نقاشی شده‌اند از فضای آبی پس‌زمینه به کلی جدا شوند و از این نظر اهمیتی در شأن و خور خود پیدا کنند. یکی از مغ‌ها روی زمین زانو زده است و دو مغ دیگر گویی در انتظار نوبت خود برای عرض ارادت ایستاده‌اند. کمی آن طرف تر دو الاغ نقاشی شده‌اند. چهرۀ بشاش و خندان الاغ‌ها نیز حکایت از خوشامدگویی آنها به مسیح دارد. در قسمت بالای تابلوی ستاره دنباله‌دار هالی ترسیم شده است که بشارت‌دهندۀ تولد مسیح محسوب می‌شد و بنابراین در داستان عنصری آسمانی تلقی می‌شده است. در سمت راست تابلو در کنار مریم فرشته‌ای نقاشی شده است. جوتو با استفاده از رنگ سفید برای لباس فرشته در مقایسه با رنگ طلایی دیگر پیکره‌ها که تیره‌تر هستند بر حضور فرشته و همین‌طور آسمانی ‌بودن او تاکید کرده است. کادر نقاشی به سه قسمت تقسیم شده است. مسیح بر روی خط سمت راست و آخرین مغ بر روی خط سمت چپ قرار داده شده‌اند.

در این نقاشی همانطور که در دیگر آثار جوتو نیز دیده می‌شود فضا به طوری طراحی شده که به بینندۀ تصویر احساس مشارکت بدهد. بیننده با دیدن هر یک آثار جوتو این احساس را تجربه می‌کند که گویی در موقعیت داستان و شخصیت‌ها حضور دارد.

آثار جوتو که در آخرین سال‌های قرون وسطی خلق شده‌اند هنوز از لحاظ سبک طراحی بر تمام هنر غرب تاثیرگذار هستند. این جوتو بود که با طراحی سطوح بر روی هم به ایجاد فضا و بعد دست یافت به‌طوری که بعدها شیوۀ او مورد تحسین میکل‌آنژ و داوینچی نیز قرار گرفت و توسط آنان تکمیل شد. علاوه بر این آثار جوتو با اینکه سراسر مضامینی دینی دارند اما نمایانگر سبک و برخورد شخصی نقاش نیز هستند. نگاه شخصی جوتو که نماد گذر از قرون وسطی به رنسانس نیز به حساب می‌آید، در گذرکردن او از فیگورهای غیرواقعی دورۀ بیزانس به نوعی طبیعت‌گرایی ریشه دارد. از این رو آثار جوتو در شکل‌دهی هنر دورۀ رنسانس و دوره‌های بعدی هنر اروپا نقشی محوری دارند.

نقاشی ستایش‌گران مجوس در نمازخانۀ آرنای کلیسای جامع اسکرووینی (Scrovegni Chapel) واقع در شهر پادوای ایتالیا قرار دارد.