سال‌های خاکستری
پس از بهمن ۱۳۵۷ هجری شمسی و وقوع جنگ ایران و عراق فضای جامعه‌ی ایران به اولویت‌های دیگری به‌غیراز هنر و زیبایی‌شناسی صرف گرایش پیدا کرد. بدیهی بود که در این فضای ایدئولوژیک شیوه‌ی زیبایی‌شناسی به سمت رئالیسم سوسیالیستی سوق پیدا کند و مضامین بر فرم و بهانه‌های زیبایی‌شناسانه چیره شوند. دو هنرمند در این جریان جدید از دیگران شناخته‌شده‌تر هستند: یکی حسین خسروجردی و دیگری ایرج اسکندری. این دو نقاش که ابتدا به بازنمایی ارزش‌های مردمی و اعتقادی انقلاب و جنگ با بیانی رئالیستی برآمده بودند با رفع تنش‌ها و فروکش کردن هیجانات، آرام‌آرام در طی سالیان به سمت نگاهی انتزاعی و مجرد بازگشتند. این رجعت در کار اسکندری با بازگشت به هنر فولکلور ایران و نقوش نگارگری و قالی‌ها همراه بود و در آثار خسروجردی با هرچه بیشتر درونگراشدن و ذهنی‌شدن.
بعد از پایان جنگ هشت ساله‌ی ایران و عراق، آرام‌آرام فضای جامعه حالتی عادی پیدا کرد و فعالیت‌های هنری شکل معمول خود را بازیافت. در این سال‌ها چندین چهره‌ی شاخص در هنر نقاشی ایران حضور داشتند. ما به دلیل کثرت این نقاشان در اینجا به شرحی مختصر از نسل اول این هنرمندان بسنده می‌کنیم.
***
یکی از این هنرمندان محمد ابراهیم جعفری است. محمد ابراهیم جعفری در سال ۱۳۱۹ هجری شمسی در بروجرد چشم به جهان گشود. او که در خانواده‌ای باغ‌دار متولد شده بود و از همان کودکی با طبیعت الفت داشت، نگاه ویژه‌اش به طبیعت را که به عرفان نیز شبیه است در هنر خود جاری ساخت. جعفری در پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران در مقطع لیسانس به تحصیل پرداخت و همان‌جا بود که با دیگر نقاشان هم‌عصر خود مانند غلامحسین نامی و اصغر محمدی آشنا شد. در این دوره، این سه نفر که هر سه از شاگردان محسن وزیری‌مقدم بودند بر آن شدند تا با دقت به محیط اطراف خود بنگرند و درک خود را از فضا ارتقا بخشند.
ویژگی آثار نقاشی محمد ابراهیم جعفری مانند شعرهایش بیان ساده و بی‌آلایش آنهاست. جعفری با ادامه‌ی منطقی مسیر سهراب سپهری پیوندی عمیق بین هنر و وجود انسانی خود برقرار می‌کند. به گونه‌ای که تمام تلاش هنرمند شناخت ستایش‌گونه از بودن و هستی است؛ دنیایی که هنرمند با هر ذره‌ی آن پیوندی عمیق و ارگانیک برقرار کرده است.
از هنرمندان دیگر این نسل می‌توان از پرویز کلانتری نام برد. پرویز کلانتری در اولین روز سال ۱۳۱۰ هجری شمسی در زنجان چشم به جهان گشود. او تحت تأثیر منوچهر شیبانی و انجمن خروس جنگی، پای به دنیای نقاشی گذاشت. از این رو در آثارش به‌روشنی می‌توان خاطره‌ای از کوبیسم ایرانی را مشاهده کرد. آثار او علاوه بر نگاره‌هایی برای کتاب‌های آموزشی مقطع دبستان، نقاشی‌هایی را در بر می‌گیرند که عمدتاً با دست‌مایه‌ی معماری کویری ایران کار شده‌اند. این آثار که دوره‌ای طولانی از کار کلانتری را شامل می‌شوند اغلب علاوه بر بازنمایی چهره‌ای منزه و رمانتیک از فضاهای معماری و شهری ایرانی، گونه‌ای کوبیسم را نیز تجلی می‌دهند.
از دیگر هنرمندان مطرحی که بعد از تحولات سال 57 شمسی در فضای هنری ایران حضور داشتند باید از حسین‌علی ذابحی نام برد. حسین‌علی ذابحی به سال ۱۳۲۴ در تهران چشم به جهان گشود. ابتدا از هنرستان هنرهای زیبای تهران فارغ‌التحصیل شد و دهه‌ی پنجاه شمسی را در پاریس به ادامه‌ی تحصیل گذراند. او علاوه بر آموزش چندین نسل از نقاشان، دست به خلق آثاری زده است که از حیث بیان فوویستی در فضای تجسمی ایران یگانه هستند. آثار او که از بیانی ساده و بدون بزک برخوردارند مجموعه‌ای از پرتره‌ها و نقاشی‌های طبیعت بیجانی را شامل می‌شوند که نقاش در آنها در عین آزادی و جسارت هنرمندانه، واقعیتی لغزان و غیرقابل‌اعتماد را بازنمایی کرده است. چهره‌هایی که بیننده در تشخیص دردمند یا سرخوش‌بودنشان ناتوان می‌ماند. از این رو آثار ذابحی بیننده‌ی کمی حرفه‌ای‌تر را به یاد نقاشی‌های جیمز انسور (James Ensor) نقاش بلژیکی قرن بیستم می‌اندازد.
از هنرمندان دیگر سال‌های پس از انقلاب باید به نصرت الله مسلمیان اشاره کرد. مسلمیان در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی در سلماس چشم به جهان گشود. او پس از گذراندن تحصیلات متوسطه وارد دانشکده‌ی هنرهای زیبای تهران شد و به جمع شاگردان هانیبال الخاص پیوست.
آثار مسلمیان مجموعه‌ای از نقاشی‌های انتزاعی هستند که در آنها بیننده با تصویر تکه‌تکه‌شده‌ی واقعیت روبروست. ویژگی کارهای مسلمیان علاوه بر بیان و پرداخت جسورانه‌ی نقاش، در استفاده از رنگ‌های درخشان برای در هم شکاندن فضای ترکیب‌بندی است. در ترکیب‌بندی آثار مسلمیان، حضور هم‌زمان چندین زبان بصری در یک تصویر واحد، کاملاً توسط بیننده احساس می‌شود. این چندصدایی بصری باعث می‌شود تا بیننده هیچ‌گاه به‌طور کامل بر روی فرمی متمرکز نشود.
از دیگر هنرمندان تأثیرگذار در فضای هنری سال‌های بعد از بهمن ۵۷ باید از فریدون آو نام برد. فریدون آو در سال ۱۳۲۴ هجری شمسی در خانواده‌ای زرتشتی و اصالتاً یزدی در تهران چشم به جهان گشود. هشت ساله بود که برای تحصیل راهی مدرسه‌ای شبانه‌روزی در انگلیس شد. او ابتدا در رشته‌ی مهندسی کشاورزی مشغول به تحصیل شد و سپس رشته‌ی خود را به هنرهای کاربردی تغییر داد. علاوه بر تأثیر گالری آو به عنوان اولین دسته از گالری‌هایی که بعد از بازگشت آرامش به جامعه‌ی ایران باز شدند، آثار خود فریدون آو نیز از حیث بیان منحصربه‌فرد و شخصی‌شان و همین‌طور کلیشه‌گریزی هنرمند نمونه‌ای جالب را برای مخاطبان هنری آفرید. آثار این هنرمند اغلب با استفاده از ترکیب مواد با مداد و جوهر بر روی بوم یا کاغذ خلق شده‌اند. فریدون آو نزدیک به سی سال همکار و دستیار سای تومبلی (Cy Tombli) هنرمند سرشناس آمریکایی بود و ازاین‌رو شاید بتوان او را حرفه‌ای‌ترین نقاش معاصر ایران دانست.
آثار این هنرمند امروز در موزه‌ی بریتانیا، موزه‌ی هنرهای معاصر تهران، موزه‌ی متروپولیتن نیویورک و مرکز ژرژ پمپیدو (Georges Pompidou) در پاریس نگهداری می‌شوند.
نظر شما چیست؟
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *