۲. گوتیک آمریکایی اثر گرانت وود

نقاشی گوتیک آمریکایی در سال ۱۹۳۰ توسط گرانت وود نقاش آمریکایی به تصویر کشیده شده است که به واسطۀ بازنمایی فضاهای روستایی غرب میانه آمریکا شهره است. 

در این نقاشی تصویر زن و مرد میانسالی را می‌بینیم که بسیار خشک و جدی در کنار هم ایستاده‌اند. در پس‌زمینه خانه‌ای چوبی با یک معماری ویژه دیده می‌شود. زن که پیشبند آشپزخانه به تن دارد با چهره‌ای عبوس به دوردست می‌نگرد. مرد کشاورز با چنگکی در دست در حالی که لباس مذهبی پروتستان‌ها را بر تن دارد با نگاهی محزون به روبرو خیره شده است.

در نگاه اول با وجود اینکه هیچ ارتباط عاشقانه‌ای در تصویر به چشم نمی‌خورد بیننده در می‌یابد که این دو نفر زن و شوهر هستند. اما طبق توضیح خود نقاش آنها پدر و دختر هستند. گرنت وود از خواهرش و دندان‌پزشک محلی شهرشان به عنوان مدل استفاده کرده است. این دو نفر هر کدام جداگانه در برابر نقاش حاضر شده‌اند. همین امر به سردی فضا و عدم پیوند میان زن و مرد کمک کرده است. شاید در نگاه اول این تابلو اثری کاملاً واقع‌گرایانه به نظر بیاید اما واقع‌گرایی موجود در اثر به سبک ویژۀ خود نقاش به کار گرفته شده است. مثلاً صورت مدلها از حد طبیعی کشیده‌تر نقاشی شده است.

گرنت وود در مورد دلیل به تصویر کشیدن این نقاشی گفته است که او تحت تأثیر معماری عجیب و غریب یک خانۀ کوچک در شهر الدون ایالت آیووا دست به کشیدن این نقاشی زده است. سبک معماری گوتیک آمریکایی یا گوتیک چوبی در دورۀ رکود اقتصادی آمریکا به عنوان تقلیدی از سبک گوتیک اروپایی به کار گرفته می‌شد. اما گوتیک آمریکایی به دلیل استطاعت مالی کم در قشر کارگر، بر خلاف گوتیک اروپایی که مملو از تزئینات گرانقیمت و مجلل بود، بسیار ساده و مقتصدانه است. از این رو شاید بتوان ساختمان‌هایی که به این سبک ساخته می‌شدند را ماکتی چوبی از نمونه‌های اروپایی آن به شمار آورد. این تقلید نازل در معماری و به طور کلی در سبک زندگی مدرن آمریکایی در نظر وود بسیار عجیب و خنده‌دار بود و به همین جهت در این تابلو تا حدی آن را مورد هجو قرار داده است. به زعم او افرادی نظیر این پدر و دختر می‌توانستند ساکنین یکی از این خانه‌ها باشند یا شاید در نظر نقاش حتی این‌ها پدیده‌هایی همسان و همانند هستند چرا که زن و مرد علی رغم ظاهر جدی و خشک خود، به طرز غریبی مضحک به نظر می‌رسند. درست مثل نمای معماری گوتیک آمریکایی.

از این گذشته خانه در فرهنگ روستایی ایالات متحده نه تنها نماد خانواده بلکه نشانگر سخت‌کوشی و تلاش اعضای آن بلکه مهمترین دارایی هر خانواده‌ای به شمار می‌رفته است. از این رو شاید اکنون سخن گرانت وود واضح‌تر به گوشمان برسد: تلاشی بی‌وقفه و سخت در دستیابی به خانه‌ای به سبک گوتیک آمریکایی.

 فشردگی اجزای نقاشی و بسته بودن قاب تصویر نشان‌دهندۀ ماهیت خفقان‌آور زندگی در شهری کوچک در جامعۀ آن روز آمریکاست. چهرۀ محزون و لبهای منقبض مدلها در پیش‌زمینه موید این واقعیت است که گرچه در حد بضاعت سعی شده خانه‌هایی فاخر برای خود فراهم کنند اما بی‌ریشه بودن سلیقه و سبک زندگی آنها باعث حس ناامیدی و خفقان ساکنین این خانه‌ها شده است. خشونت و خشکی چهره‌ها با اضافه کردن ظرایفی نظیر دکمه طلایی یقۀ مرد و طره موی آویخته پشت گوش زن اندکی تلطیف شده است.

عناصر بصری در این تابلو همه متقارن هستند. پنجرۀ نامتعارف و طاقی مثلثی باقی عناصر موجود را به دو بخش یکسان تقسیم کرده است. این خط تقارن میان مرد و زن یک فاصلۀ نادیده به وجود آورده و بر جدایی جهان شخصیت‌ها می‌افزاید. وجود گیاهان روی ایوان هم کاملاً هدفمند و نمادین است. گیاه شمشیری (Sansevieria) علاوه بر این که از نظر بصری تکرار فرم چنگک و طرح روی لباسِ کار مرد است، به دلیل سختی و مقاومتش نماد استقامت زنان در دوران رکود اقتصادی نیز به شمار می‌رود.

 این گیاهان بعدتر در پرترۀ مادر نقاش با عنوان زنی با گیاهان هم تکرار شده‌اند. فرم پنجره و پرده توری پشت آن روی یقه و پیشبند زن هم تکرار شده است.

دسته‌ای از منتقدان معتقدند نقاشی گوتیک آمریکایی با تمسخر و به طرز ظالمانه‌ای تصویر زنان و مردان سختکوش شهرهای غرب میانه آمریکا را مخدوش کرده است. مردمانی که در شرایط سخت رکود اقتصادی دشواریهای زندگی را صبورانه تحمل کرده‌اند. اما بسیاری دیگر از منتقدان بر این باورند که آنچه در این تصویر تحقیر شده نه مردم و تلاش آنها برای بقا بلکه محدودیت‌ها و فشار ظالمانه‌ای است که بر آنها تحمیل شده است.

تابلوی گوتیک آمریکایی متعلق به انستیتوی هنر شیکاگو است و در سال ۲۰۱۷ اولین نمایش خود را خارج از آمریکا در پاریس و آکادمی سلطنتی هنر لندن تجربه کرد.