۷. مسیح زرد اثر پل گوگن

تابلوی مسیح زرد اثر پل گوگن یکی از شاهکارهای نقاشی مدرن است که در ۱۸۸۹ میلادی خلق شده است. این نقاشی بعد از تابلوی کشتی‌گرفتن یعقوب با فرشته دومین اثر گوگن است که مضمونی دینی دارد.

گوگن در بازنمایی صحنه‌ی به صلیب کشیده‌شدن مسیح از سنتی قدیمی در نقاشی اروپا استفاده کرده است. در گذشته تابلوهایی که از تصلیب مسیح کار می‌شدند مضمونی ثابت داشتند: حضور زنان به خصوص مریم مقدس و مریم مجدلیه پای صلیب؛ دقیقا مانند اثر گوگن. همین‌طور حالت پاهای مسیح بر روی صلیب مانند نقاشی‌ها و مجسمه‌هایی است که در طول تاریخ هنر کار شده‌اند. اما اینکه گوگن فقط زنان را در صحنه‌ی تصلیب مسیح جای داده است احتمالا به باور او به پاکی زنان بازمی‌گردد. 

از مکتب امپرسیونیسم به بعد نقاشی غرب به نقد تضادهای جهان مدرن برآمد. از این رو در نظر گوگن انتخاب صحنه‌ی به صلیب کشیده‌شدن مسیح برای نقاشی جنبه‌ی بازآفرینی امروزی یک اسطوره را دارد. گوگن این بازآفرینی را با نقاشی‌کردن چهره‌ی خود به جای مسیح درونی‌تر و شخصی‌تر می‌کند. با این کار نه تنها لحنی کنایی به اثر می‌بخشد بلکه مضمون سنتی مسیح را به شکلی از فردگرایی که خصیصه‌ی عصر مدرن است، پیوند می‌زند. 

در این نقاشی مسیح در یک مزرعه‌ی گندم نقاشی شده است و دسته‌ای از زن‌ها پای صلیب در حال عزاداری هستند. تفاوت مکان نقاشی با روایت‌های پیشین و سادگی طراحی و شکل‌های ترسیم‌شده، این فکر را به ذهن متبادر می‌کند که گویی دسته‌ی زنان نه در زمان واقعی به صلیب کشیده‌شدن مسیح، بلکه سال‌ها بعد از آن در دهکده‌ای در حال عزاداری زیر مجسمه‌ی یادبود مسیح‌اند. تصویر مردی که از روی چپرها عبور می‌کند علاوه بر اینکه با نگاه لحظه‌ای به زمان خاصیتی امپرسیونیستی به اثر بخشیده این فکر را به ذهن متبادر می‌کند که این تصویر، تصویر مسیحی دیگر است؛ مسیحی با صورت خود نقاش. از این طریق گوگن مرزهای زمان را در می‌نوردد و فاصله‌ی بین واقعیت و تخیل را مخدوش می‌کند. هنر گوگن به آزادسازی هنر از قید زمان و همین‌طور بازیابی حقایق عینی روزمره به وسیله‌ی واقعیت ذهنی و تخیل معروف است. از این رو او را نقاش پیشروی مکتب سمبولیسم می‌دانند. گوگن که بر رفتار انسانی به شیوه‌ی اصیل و بدوی آن تأکید داشت، در این اثر سوژه‌هایش را به عنوان مردمانی که ایمان دینی آنها آلوده به تمدن جدید نشده است بازشناسی می‌کند. از این روست که آنها را شایسته‌ی ترسیم می‌بیند.

از نظر او این مردمان در مقابل طبقه‌ی نوظهور شهری به ارزش‌های معنوی خود ارزشی در خور قائل‌اند. طرح اولیه‌ی مسیح زرد از تندیسی در یک کلیسای قرن هفدهمی برداشته شده است. آنچه بین اثر گوگن و این تندیس تمایز ایجاد می‌کند همین بازخوانی زمینی یک روایت است. در واقع نقاش با ترسیم چهره‌ی خود جای مسیح گویی مصائب او را تا امروز و تمامی نسل بشر تعمیم می‌دهد. ویژگی بارز این اثر سادگی طرح و شکل‌های ترسیم شده در آن است. گوگن در این اثر از شیوه‌ای پیروی می‌کند که کلویزونیسم (cloisonnism) نام دارد. کلویزونیسم گرایشی در سبک امپرسیونیسم بود که در آن نقاش اشکال را به صورت تخت تصویر می‌کرد. در این شیوه که بسیار تحت تأثیر هنر دوران اولیه‌ی بشر و هنر شرقی بود اشکال ترسیم‌شده توسط خطوط تیره‌ی محیطی از یکدیگر جدا می‌شدند. نظرات بسیاری انتخاب رنگ زرد را که رنگ غالب اثر است برآمده از درد و رنج مسیح می‌دانند. علاوه بر این در تاریخ نقاشی مسیح و قدیسین با هاله‌ای زردرنگ کار می‌شده‌اند. این انتخاب تونالیته‌ی رنگی توسط گوگن به نوعی اشاره به این وجه مقدس رنگ زرد دارد. اما گویی این رنگ طلایی مقدس به طبیعت و گندمزارها بخشیده شده است؛ نوعی ستایش از طبیعت و جهان. 

از این رو پیکر مسیح در این تابلو به گونه‌ای قرار گرفته که انگار حضور خود را در طبیعت و هستی جاری ساخته و طبیعت از رنج و محنت او رنگ پاییز به خود گرفته است. از این نظر هم نقاش روایتی مستقل از داستان مسیح به اثر خود بخشیده است. گوگن برخلاف روایت رسمی انجیل که می‌گوید مسیح در فصل بهار به صلیب کشیده شد، زمان تصلیب را به نفع بار احساسی نقاشی به پاییز تغییر می‌دهد. در این اثر درخت‌ها که به سادگی ترسیم شده‌اند، با همان رنگ‌هایی که موهای مسیح کار شده‌اند، نقاشی شده‌اند و به او شمایل درخت داده‌اند.

این تشبیه مسیح به درخت پیش از این توسط ویلیام بلیک شاعر و نقاش انگلیسی به کار گرفته شده بود. بلیک در شعرهایش تصویرهای نزدیکی با اثر گوگن می‌سازد. او موهای مسیح را ریشه و تن او را به درخت تشبیه کرده است. بنا بر باورهای قدیمی در مسیحیت نیز، مسیح مانند درختی است که ریشه در دنیای زیرین و سر در آسمان یا ملکوت دارد و پلی است میان این دو. به همین دلیل تمام صلیب در قاب جای داده نشده است. این تمهید باعث می‌شود که صلیب تا آسمان ادامه پیدا کند. شاید هم بیانگر این باشد که از نظر گوگن صلیب در دیدگان ما نمی‌گنجد. 

سومین اثر گوگن که مضمونی دینی دارد، تابلوی مسیح سبز است که اندکی بعد از این تابلو به تصویر کشیده شده. گوگن در این نقاشی لحظه‌ای که مسیح را از صلیب پایین می‌آورند به تصویر کشیده. در این اثر زنی در پیش‌زمینه‌ی تابلو، خود را از افرادی که در پس‌زمینه قرار گرفته‌اند پنهان کرده است؛ گویی در پناه مسیح قرار گرفته. این تابلو به نوعی ادامه‌ی همان تابلوی مسیح زرد است. 

گوگن دلزده از پیشرفت‌های صنعتی بود و دلواپس خصلت‌های انسانی‌ای که به قهقرا می‌رفت. از این رو هدف او از به تصویر کشیدن مسیح بیان مصائب مسیح چون گذشته نبوده است بلکه هدف او به وجود آوردن نمادی انسانی به طور عام برای جهانی بود که در آن می‌زیست. 

تابلوی مسیح زرد امروزه در گالری آلبرایت ناکس نیویورک و تابلوی مسیح سبز در موزه‌ی سلطنتی هنرهای زیبای بلژیک نگهداری می‌شوند.