عبور از موانع جنسیتی در طلوع تهران
هفته پیش دستگیری دو پارکورکار زن و مرد ایرانی خبرساز شد. آنها تصاویری از عملیات پارکور خود روی بام برجها و بالای دکلهای مرتفع تهران را به اسم «طلوع تهران در پل صدر» در اینستاگرام منتشر کرده بودند. در این تصاویر زن حجاب نداشت و صحنههای نمایشی هم شامل بوسهای در حین اجرای حرکات پارکور میشد. از آنجایی که مرد پارکورکار قبلا ویدیوهای پارکور داشت و در اینستاگرام خودش هم این تصاویر را منتشر کرده بود، هویتش مشخص بود: علیرضا جاپلقی. با وجود شایعاتی در مورد هویت زن پارکورکار خبرگزاریهای موثق اسم او را اعلام نکردند.
در همان روزهای اول بعد از انتشار تصاویر، پلیس فتا علیرضا جاپلقی را دستگیر کرد و اعلام کرد که به دنبال زن همراهش است. دو روز بعد، پلیس خبر از دستگیری زن داد و علت دستگیری آنها را «ترویج بیاخلاقی، ابتذال و بیبندوباری» اعلام کرد.[۱] دلیل حساسیت پلیس نه پارکور بود و نه مرد پارکورکار چه که در چند سال اخیر ویدیوهای زیادی از پارکورکاران ایرانی منتشر شده و حتی خود علیرضا جاپلقی کلیپهای معروفی مثل پارکور در شهر یزد دارد. دلیل حساسیت به این ویدیوی خاص به حضور زن پارکورکار در کنار مرد مربوط میشد. در این متن اول مختصرا ورزش پارکور را معرفی میکنم و بعد توضیح میدهم که حضور زن پارکورکار از چه جهاتی در نظام مردسالارانه ایران مسئلهساز است.
پارکور بیش از هر چیز ورزش عبور از موانع است. در پارکور هدف این است که در سریعترین زمان مسیری پیچیده را که پر از موانع طبیعی یا شهری است طی کرد. پارکورکار برای طی طریق خود ترکیبی از حرکات را انجام میدهد: میدود، میپرد، میخزد، میغلتد، از سطح عمودی بالا میرود، و اگر لازم شود حتی شنا میکند. این حرکات مناسب با نقاط مختلف مسیر به تشخیص لحظهای خود پارکورکار انتخاب و اجرا میشود. به همین دلیل است پارکور تنها به نیروی بدنی متکی نیست بلکه هوش و روحیهای قوی میطلبد. تعادل بین جسم و ذهن لازمه اجرای حرکات پارکور است. دیلن بیکر، پارکورکار صاحب نام آمریکایی میگوید: «پارکور با تقویت خلاقیت و تفکر نقاد اعتماد به نفس را بالا میبرد و آدم را برای عبور از مشکلات و موانع هر روزه زندگی میسازد».[2] ویلیام بل، یکی از بنیانگذاران ورزش پارکور، هنر اصلی در پارکور را ترکیب قوای ذهن و جسم میداند.[3]
مهارت، سرعت و قدرت بدنی از یک سو و جسارت و چالشگری که همه از مختصات اصلی پارکور هستند در نگاه سنتی مناسب زن محسوب نمیشود. نگرش مردسالارانه سنتی به بدن زن بر اساس پیشداوریها و تعاریف ثابتی است که اصرار دارد خط مرزی شفاف و بدون درز بین دو جنس مرد و زن بکشد و محدوده هر یک را روشن کند و با ابزار مختلف هر کدام را در محدوده خود نگه دارد. در این دستهبندی بایدها و نبایدهایی در مورد قدرت بدنی، مهارت بدنی، نوع حرکات و رفتار زن (و گاهی مرد نیز) وجود دارد.
نگرش سنتی میخواهد بدن زن ظرافت داشته باشد. ظرافت الزما به معنی لاغری نیست. بدنی که چاق است هم میتواند زنانه محسوب شود ولی به شرط این که خطوط اندام او را گوشت و چربی زیر پوست بسازد، نه عضله. بدن به اصطلاح زنانه باید انحنا داشته باشد، نه شکستگی. در مقابل بدن به اصلاح مردانه باید خطوط شکسته داشته باشد و عضلانی باشد. نتیجه اینکه اگر زنی عضله بسازد به این معنی است که از محدوده تعریفشدهی مناسب زنان عبور کرده و وارد حیطه مختص مردان شده است. عبوری بدون مجوز که خط و مرزها را به هم میریزد و نگهبانان مرزهای زنانگی و مردانگی آشفته شده، زنگ خطرها به صدا درمیآید و متعاقبا به انواع واکنش علیه این عبور منجر میشود. یکی با موعظه کردن، یکی با انتقاد کردن، یکی با مسخره کردن، و پلیس با بازداشت کردن سعی در ترمیم مرز حدفاصل بین زنانگی و مردانگی میکند. در لایهای سیاسیتر، از آنجایی که نظم اجتماعی بر اساس چنین دستهبندی و تعیین تکلیفهای جنسیتی بنا شده، عبور از چنین خطکشیهایی به نوعی تهدید نظم اجتماعی تعبیر میشود. این گونه است که واعظ و قانونگذار و پلیس به عنوان مبلغین و قانونگذاران و مجریان نظم اجتماعی وارد میشوند و دخالت میکنند.
همراه با جنبه ظاهری بدن، جنبه کارکردی و مهارتی آن هم مطرح است. ذهنیتی که ورزیدگی و عضله را برای بدن زن برنمیتابد حرکات سرعتی و قدرتی او را هم برنمیتابد. اغلب در جامعه ما کودکان بنا به جنسیت خود برخوردهای متفاوتی در مورد حرکات بدنی تجربه میکنند. به دختربچه از همان کودکی القاء میشود که «ورجه وورجه» کردن، بالا رفتن از درخت، فوتبال بازی کردن، کشتی گرفتن و بسیاری دیگر از حرکات و بازیها مناسب او نیست. به پشتوانه چنین باورهای عمومی سیاستگذاران عرصه را بر زنان در ورزش تنگ میکنند. حرکات سرعتی برای زنان آنقدر نهی شده که حتی دویدن زن در سطح شهر امری نامأنوس است. بیجهت نیست که هنوز برای امر سادهای مثل دوچرخه سواری زنان در ایران مشکلاتی وجود دارد و هرچند وقت یک بار فتوایی علیه آن صادر میشود.
محدودیت زنان در ورزشهای رزمی و قدرتی که به اصطلاح مردانهاند بیشتر است. زنان علاقمند به ورزشهایی مثل کشتی و وزنهبرداری و بدنسازی مسیر سختی را طی میکنند. از یک طرف چماق قانونگذار و پلیس بالای سر آنها است. از طرف دیگر هم افکار عمومی که چنین ورزشهایی را مناسب زنان نمیداند به آن چماق مشروعیت میبخشد. برای نمونه در شهریور ۱۳۹۵ دو زن بدنساز ایرانی همراه با چند مربی مرد خود در مسابقات جهانی بدنسازی به صورت مستقل شرکت کردند. عکسهایی از حضور بدنسازان زن در اینستاگرام پخش شد و بلافاصله این دو زن و مربیهایشان به دادسرای فرهنگ و رسانه احضار شدند. دو ورزشکار زن و چهار مربی مردی که در مسابقات خارج از ایران حضور داشتند تا انجام مراحل تحقیقات و بازپرسی ممنوعالفعالیت و ممنوعالخروج شدند.
موضوع کلیدی دیگر مسئله تصویر یا نمایش است. ساختار مردسالارانه حاکم شاید تا حدی با ورزیدگی بدن زن و مهارتهای بدنی او در سالنها و فضاهای بسته دور از چشم عموم کنار بیاید ولی به هیچ وجه تحمل نمیکند که تصویری از ورزیدگی و مهارت بدنی زنان به نمایش عموم دربیاید. او نه تنها زنان بدنساز را ممنوعالتصویر میکند بلکه تا جای ممکن اجازه نمیدهد مسابقات ورزشهای زنان که با پوشش کامل تحمیلی حکومتی انجام میشود در تلویزیون پخش شود. همچنین در رسانههای جمعی فضای مجازی، زنان ورزشکار زیر ذرهبین مسئولان هستند و اجازه ندارند عکسی که از دید آنها نامناسب است در اینستاگرام و دیگر صفحات خود بگذارند وگرنه احضار و تنبیه میشوند.
ادبیات مسئولین ورزشی و قضایی نشانگر آن است که حضور زنان در ورزشهایی که مورد تأیید آنان نیست قابل نکوهش و محاکمه و تنبیه است. در اطلاعیهها و رسانههای حکومتی حضور زنان ایرانی در مسابقات بدنسازی «جرم»، «نامناسب» و «شرمآور» دانسته شد که سرانجام به ممنوعیت حضور زنان ایرانی در مسابقات بدنسازی چه در داخل و چه در خارج از کشور انجامید. در مورد دستگیری پارکورکاران نیز در اطلاعیه پلیس فتا از مفاهیم مربوط به اخلاق و نظم اجتماعی استفاده شده: «به طور قطع ترویج بیاخلاقی، ابتذال و بیبندوباری در هر جامعهای جرم محسوب میشود و در مقابل آن نیز حفظ شئونات و ارزشهای جامعه برای همه افراد آن لازم و ضروری است که اگر غیر از این باشد سنگ روی سنگ بند نخواهد شد.»[۴]
در این متن اجتماعی و سیاسی است که تصاویر حرکات دو پارکورکار زن و مرد ایرانی در ویدیو کلیپ و عکسهای «طلوع تهران در پل صدر» پخش میشود. تصاویر زن نمایانگر عبور از چند خط قرمز با هم است. اجرای عملیات قدرتی و مهارتی، حضور در ارتفاعات غیر قابل دسترس، آویزان شدن از پا بر فراز بلندترین بامهای شهر، بوسیدن مرد و به خصوص نمایش این همه برای عموم نمادهایی هستند از به چالش کشیدن موانعی که قرار است بدن، حرکات، رفتار و رابطه او را کنترل کند؛ به عبارتی به چالش کشیدن چندین مانع فیزیکی و ذهنی، همان که هدف پارکور است. چاو بل میگوید پارکور بیشتر از آنکه یک سری عملیات باشد نوعی طرز تفکر است. به قول او پارکور هنر گذر از موانع است ولی نه فقط موانع فیزیکی بلکه تمام موانع: فیزیکی، حسی، و ذهنی.[5]
پانوشتها:
[۱] «توضیح پلیس تهران در مورد دستگیری پسر و دختر پارکورکار»، ایسنا، ۱ خرداد ۱۳۹۹.
[2] Mai, Jeffy ( 2008). “Students on campus are mastering parkour, an art of self-awareness and body control”. Archived from the original on 25 September 2010. Retrieved 19 April 2008
[3] Belle, Châu; Belle, Williams; Hnautra, Yann and Daniels, Mark (director). Generation Yamakasi (TV-Documentary) (in French). France: France 2. Retrieved 25 August 2007.
[۴] «توضیح پلیس تهران در مورد دستگیری پسر و دختر پارکورکار»، ایسنا، ۱ خرداد ۱۳۹۹.
[5] Belle, Châu; Belle, Williams; Hnautra, Yann and Daniels, Mark (director). Generation Yamakasi (TV-Documentary) (in French). France: France 2. Retrieved 25 August 2007.
نظر شما چیست؟
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخشهای موردنیاز علامتگذاری شدهاند *